Gmina realizująca obowiązek bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu uczniów zamieszkujących w odległości od szkoły przekraczającej odległości określone w art. 17 ust. 2 ustawy o systemie oświaty (3 lub 4 km), może wyznaczyć punkty zbiorcze dla uczniów.
Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.), rada gminy ustala plan sieci publicznych szkół podstawowych i gimnazjów prowadzonych przez gminę, a także określa granice obwodów publicznych szkół podstawowych i gimnazjów (art. 17 ust. 4). Przy ustalaniu sieci szkół gmina powinna mieć na uwadze potrzebę umożliwienia wszystkim dzieciom spełnianie obowiązku szkolnego oraz odległość jaką dziecko musi pokonać do szkoły, a ta nie może przekraczać 3 km - w przypadku uczniów klas I-IV szkół podstawowych oraz 4 km - w przypadku uczniów klas V i VI szkół podstawowych oraz uczniów gimnazjów (art. 17 ust. 1 i 2). Niemniej jednak w praktyce, szczególnie na terenie gmin wiejskich, ustalenie sieci szkół z uwzględnieniem określonych w ustawie odległości może być utrudnione bądź też niewykonalne. W takich sytuacjach, gdy droga dziecka do szkoły przekracza odpowiednio 3 i 4 km, ustawodawca nałożył na gminę obowiązek zapewnienia bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu dziecka albo zwrot kosztów przejazdu dziecka środkami komunikacji publicznej, jeżeli dowożenie zapewniają rodzice, a do ukończenia przez dziecko 7 lat - także zwrot kosztów przejazdu opiekuna dziecka środkami komunikacji publicznej (art. 17 ust. 3 pkt 1).
Na bazie powyższego przepisu ustawy powstały wątpliwości interpretacyjne co do sposobu wykonania obowiązku gminy w zakresie przewozu dzieci do szkoły. Wątpliwości dotyczyły możliwości spełnienia obowiązku poprzez wyznaczenie miejsca zbiorczego w odległości odpowiednio 3 i 4 km od miejsca zamieszkania ucznia. W orzecznictwie sądów administracyjnych pojawiły się dwie skrajnie odmienne interpretacje przepisu art. 17 ust. 3 pkt 1 ustawy.
W myśl pierwszej, obowiązek zapewnienia przewozu ucznia do szkoły przez gminę, gdy droga do szkoły od jego miejsca zamieszkania przekracza 3 lub 4 km, należy rozpatrywać jako dowożenie uczniów bezpośrednio z miejsca ich zamieszkania (tak WSA w Olsztynie w wyroku z dnia 15 lipca 2008 r., sygn. akt II SA/Ol 149/08; WSA w Gdańsku w wyroku z dnia 19 stycznia 2012 r., sygn. akt III SA/Gd 470/11 oraz NSA w wyroku z dnia 5 marca 2009 r., sygn. akt I OSK 1218/08). Taką interpretację przepisu poparł także Rzecznik Praw Dziecka. Odmienne stanowisko, opowiadające się za możliwością realizacji obowiązku ciążącego na gminie poprzez wyznaczenie punktów zbiorczych oddalonych od miejsca zamieszkana uczniów o mniej niż maksymalne odległości – 3 i 4 km, przestawił Rzecznik Praw Obywatelskich, Prokurator Prokuratury Generalnej oraz NSA w wyroku z dnia 20 czerwca 2012 r., sygn. akt I OSK 699/12.
W związku z rozbieżnościami interpretacyjnymi prezentowanymi w judykaturze, Naczelny Sąd Administracyjny, na wniosek Rzecznika Praw Dziecka, podjął w dniu 9 grudnia 2013 r. uchwałę w składzie 7 sędziów (I OPS 3/13), w której przyjął za zasadne drugie stanowisko i tym samym jednoznacznie uznał możliwość wykonywania obowiązku zapewnienia bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu uczniów z wyznaczonego miejsca, z tym, że miejsce to nie może przekraczać odległości od domu ucznia określonych w art. 17 ust. 2 ustawy. W uzasadnieniu uchwały skład sędziowski słusznie zwrócił uwagę m.in. że: „Za możliwością wyznaczenia punktów zbiorczych dla dowożonych uczniów przemawia nadto i ten argument, iż zgodnie z art. 17 ust. 3 ustawy gmina może realizować swój obowiązek albo w postaci zapewnienia uczniom bezpłatnego transportu i opieki albo w postaci zwrotu kosztów przejazdu środkami komunikacji publicznej. Skoro wiec uczniowie korzystający z tej drugiej formy muszą dochodzić do przystanków środków komunikacji publicznej, to żadne względy nie przemawiają za tym, by podobnie uczniowie dowożeni do szkoły nie mogli dochodzić do wyznaczonych miejsc zbiórek.”
Grzegorz Drozd
Zastrzeżenie:
Zagadnienie zostało przedstawione w oparciu o stan prawny obowiązujący w dacie powstania artykułu. Trzeba mieć na względzie, że stan prawny oraz poglądy judykatury mogą ulec zmianie.
