W polskiej przestrzeni publicznej, z uwagi na uwarunkowania historyczne oraz kulturowe mamy do czynienia z licznymi elementami krajobrazu będącymi świadectwem minionego czasu. Nierzadko jednak władze lokalne pomimo szczerych chęci mają problem z wdrożeniem pożądanego sposobu zagospodarowania takich obszarów lub poszczególnych jego elementów w celu zachowania ich walorów historycznych i kulturowych. Temu celowi może służyć utworzenie parku kulturowego.
 |
Bezpośrednią podstawą prawną umożliwiająca utworzenie parku kulturowego na terenie gminy jest art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2014 poz. 1446 ze zm.). W myśl tego przepisu rada gminy, po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków, na podstawie uchwały, może utworzyć park kulturowy w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. Powyższy przepis wskazuje, że w ramach ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami park kulturowy jest jednym z narzędzi ochrony zabytków nieruchomych (oprócz uznania za pomnik historii, wpisu do rejestru zabytków czy ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego), ale o specyficznym charakterze. Może bowiem obejmować swoim zasięgiem nie tylko poszczególne elementy krajobrazu o walorach historycznych i kulturowych, lecz także cały krajobraz kulturowy, w skład którego wchodzą zarówno zabytki nieruchome charakterystyczne dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej, jak również inne elementy tworzące spójną całość. W aktualnym stanie prawnym (nowelizacja ustawy z dniem 11 września 2015 r. – Dz. U. z 2015 poz. 774) pod pojęciem krajobrazu kulturowego należy rozumieć postrzeganą przez ludzi przestrzeń, zawierającą elementy przyrodnicze i wytwory cywilizacji, historycznie ukształtowaną w wyniku działania czynników naturalnych i działalności człowieka.
Uchwała rady gminy o utworzeniu parku kulturowego określa nazwę parku kulturowego, jego granice, sposób ochrony, a także zakazy i ograniczenia, o których mowa w art. 17 ust. 1 ustawy. Wymaga w tym miejscu zaznaczenia, że uchwała o utworzeniu parku kulturowego ze względu na swoje cechy (powszechne obowiązywanie) stanowi akt prawa miejscowego publikowany w wojewódzkim dzienniku urzędowym.
Nowelizacja ustawy dodała również przepis wyznaczający wymogi proceduralne w zakresie podejmowania uchwały przez radę gminy. Zgodnie z art. 16 ust. 1a ustawy rada gminy ogłasza w prasie miejscowej oraz przez obwieszczenie, a także w sposób zwyczajowo przyjęty w danej miejscowości, o podjęciu prac nad utworzeniem parku kulturowego, określając formę, miejsce i termin składania wniosków dotyczących projektu uchwały o utworzeniu parku kulturowego, nie krótszy jednak niż 21 dni od dnia ogłoszenia.
Zasadniczym jednak przepisem kształtującym treść uchwały o utworzeniu parku kulturowego jest art. 17 ustawy. Na terenie parku kulturowego lub jego części mogą być ustanowione zakazy i ograniczenia dotyczące: 1) prowadzenia robót budowlanych oraz działalności przemysłowej, rolniczej, hodowlanej, handlowej lub usługowej; 2) zmiany sposobu korzystania z zabytków nieruchomych; 3) umieszczania tablic, napisów, ogłoszeń reklamowych i innych znaków niezwiązanych z ochroną parku kulturowego, z wyjątkiem znaków drogowych i znaków związanych z ochroną porządku i bezpieczeństwa publicznego, z zastrzeżeniem art. 12 ust. 1; 3a) zasad i warunków sytuowania obiektów małej architektury; 4) składowania lub magazynowania odpadów.
Interpretacja powyższego przepisu musi prowadzić do wniosku, że rada gminy tworząc park kulturowy może posługiwać się tylko i wyłącznie ograniczeniami lub zakazami dotyczącymi kwestii wskazanych w art. 17 ustawy. Należy w tym miejscu bowiem podkreślić, że normy upoważniające powinny być interpretowane w sposób ścisły i literalny przy jednoczesnym zakazie dokonywania wykładni rozszerzającej przepisów kompetencyjnych oraz wyprowadzania kompetencji w drodze analogii. Powyższe znajduje potwierdzenie w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławia z dnia 19 marca 2015 r. (sygn. akt IV SA/Wr 745/14).
Niezwykle istotnym elementem uchwały z punktu widzenia jej legalności jest określenie granic parku kulturowego, które powinny być oznaczone w sposób dokładny, jednoznaczny i niebudzący wątpliwości. Wymóg ten wiąże się ściśle z definicją parku kulturowego jako obszaru, w którym funkcjonuje szczególny reżim prawny, a korzystanie z niektórych praw - zwłaszcza prawa własności - jest ograniczone. Na powyższą kwestię zwrócił uwagę m. in. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 7 grudnia 2007 r. (sygn. akt II OSK 1487/07). Z powyższym wiąże się także kwestia ewentualnego odszkodowania w związku z ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomości na skutek ustanowienia zakazów i ograniczeń w ramach parku kulturowego. W myśl art. 17 ust. 2 ustawy w takim przypadku stosuje się odpowiednio przepisy art. 131-134 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 r. poz. 1232, ze zm.). Warto tylko wskazać, że wysokość odszkodowania na żądanie poszkodowanego ustala właściwy starosta w drodze decyzji, a decyzja taka jest niezaskarżalna. Natomiast strona niezadowolona z przyznanego odszkodowania może w terminie 30 dni od dnia doręczenia jej decyzji, wnieść powództwo do sądu powszechnego.
Z powstaniem parku kulturowego wiążą się także dodatkowe obowiązki organów jednostki samorządu terytorialnego. Po pierwsze, wójt (burmistrz, prezydent miasta), w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków, sporządza plan ochrony parku kulturowego, który wymaga zatwierdzenia przez radę gminy (art. 16 ust. 3 ustawy). Po drugie, dla obszarów, na których utworzono park kulturowy, sporządza się obowiązkowo miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (art. 16 ust. 6 ustawy). Z kolei z przepisem tym ściśle związana jest norma wyrażona w art. 10 ust. 2 pkt 8 w związku z art. 10 ust. 3 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Zgodnie z nią w przypadku, gdy dla danych obszarów istnieje obowiązek sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, obowiązek przystąpienia do jego sporządzenia powstaje po upływie 3 miesięcy od dnia ustanowienia tego obowiązku.
Mając na uwadze uregulowania ustawowe określające zakres przedmiotowy uchwały o utworzeniu parku kulturowego, z całą pewnością można stwierdzić, że odpowiednie i przemyślane ich zastosowanie połączone z pewną wizją władz lokalnych co do kształtu i sposobu zagospodarowania przestrzeni o walorach historycznych i kulturowych, może przyczynić się do pozytywnych i oczekiwanych zamian na obszarze objętym parkiem kulturowym. Wydaje się, że dobrym przykładem tego typu przedsięwzięć są parki kulturowe funkcjonujące na terenie Krakowa i Wrocławia.
Uchwała rady gminy o utworzeniu parku kulturowego określa nazwę parku kulturowego, jego granice, sposób ochrony, a także zakazy i ograniczenia, o których mowa w art. 17 ust. 1 ustawy. Wymaga w tym miejscu zaznaczenia, że uchwała o utworzeniu parku kulturowego ze względu na swoje cechy (powszechne obowiązywanie) stanowi akt prawa miejscowego publikowany w wojewódzkim dzienniku urzędowym.
Nowelizacja ustawy dodała również przepis wyznaczający wymogi proceduralne w zakresie podejmowania uchwały przez radę gminy. Zgodnie z art. 16 ust. 1a ustawy rada gminy ogłasza w prasie miejscowej oraz przez obwieszczenie, a także w sposób zwyczajowo przyjęty w danej miejscowości, o podjęciu prac nad utworzeniem parku kulturowego, określając formę, miejsce i termin składania wniosków dotyczących projektu uchwały o utworzeniu parku kulturowego, nie krótszy jednak niż 21 dni od dnia ogłoszenia.
Zasadniczym jednak przepisem kształtującym treść uchwały o utworzeniu parku kulturowego jest art. 17 ustawy. Na terenie parku kulturowego lub jego części mogą być ustanowione zakazy i ograniczenia dotyczące: 1) prowadzenia robót budowlanych oraz działalności przemysłowej, rolniczej, hodowlanej, handlowej lub usługowej; 2) zmiany sposobu korzystania z zabytków nieruchomych; 3) umieszczania tablic, napisów, ogłoszeń reklamowych i innych znaków niezwiązanych z ochroną parku kulturowego, z wyjątkiem znaków drogowych i znaków związanych z ochroną porządku i bezpieczeństwa publicznego, z zastrzeżeniem art. 12 ust. 1; 3a) zasad i warunków sytuowania obiektów małej architektury; 4) składowania lub magazynowania odpadów.
Interpretacja powyższego przepisu musi prowadzić do wniosku, że rada gminy tworząc park kulturowy może posługiwać się tylko i wyłącznie ograniczeniami lub zakazami dotyczącymi kwestii wskazanych w art. 17 ustawy. Należy w tym miejscu bowiem podkreślić, że normy upoważniające powinny być interpretowane w sposób ścisły i literalny przy jednoczesnym zakazie dokonywania wykładni rozszerzającej przepisów kompetencyjnych oraz wyprowadzania kompetencji w drodze analogii. Powyższe znajduje potwierdzenie w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławia z dnia 19 marca 2015 r. (sygn. akt IV SA/Wr 745/14).
Niezwykle istotnym elementem uchwały z punktu widzenia jej legalności jest określenie granic parku kulturowego, które powinny być oznaczone w sposób dokładny, jednoznaczny i niebudzący wątpliwości. Wymóg ten wiąże się ściśle z definicją parku kulturowego jako obszaru, w którym funkcjonuje szczególny reżim prawny, a korzystanie z niektórych praw - zwłaszcza prawa własności - jest ograniczone. Na powyższą kwestię zwrócił uwagę m. in. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 7 grudnia 2007 r. (sygn. akt II OSK 1487/07). Z powyższym wiąże się także kwestia ewentualnego odszkodowania w związku z ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomości na skutek ustanowienia zakazów i ograniczeń w ramach parku kulturowego. W myśl art. 17 ust. 2 ustawy w takim przypadku stosuje się odpowiednio przepisy art. 131-134 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 r. poz. 1232, ze zm.). Warto tylko wskazać, że wysokość odszkodowania na żądanie poszkodowanego ustala właściwy starosta w drodze decyzji, a decyzja taka jest niezaskarżalna. Natomiast strona niezadowolona z przyznanego odszkodowania może w terminie 30 dni od dnia doręczenia jej decyzji, wnieść powództwo do sądu powszechnego.
Z powstaniem parku kulturowego wiążą się także dodatkowe obowiązki organów jednostki samorządu terytorialnego. Po pierwsze, wójt (burmistrz, prezydent miasta), w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków, sporządza plan ochrony parku kulturowego, który wymaga zatwierdzenia przez radę gminy (art. 16 ust. 3 ustawy). Po drugie, dla obszarów, na których utworzono park kulturowy, sporządza się obowiązkowo miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (art. 16 ust. 6 ustawy). Z kolei z przepisem tym ściśle związana jest norma wyrażona w art. 10 ust. 2 pkt 8 w związku z art. 10 ust. 3 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Zgodnie z nią w przypadku, gdy dla danych obszarów istnieje obowiązek sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, obowiązek przystąpienia do jego sporządzenia powstaje po upływie 3 miesięcy od dnia ustanowienia tego obowiązku.
Mając na uwadze uregulowania ustawowe określające zakres przedmiotowy uchwały o utworzeniu parku kulturowego, z całą pewnością można stwierdzić, że odpowiednie i przemyślane ich zastosowanie połączone z pewną wizją władz lokalnych co do kształtu i sposobu zagospodarowania przestrzeni o walorach historycznych i kulturowych, może przyczynić się do pozytywnych i oczekiwanych zamian na obszarze objętym parkiem kulturowym. Wydaje się, że dobrym przykładem tego typu przedsięwzięć są parki kulturowe funkcjonujące na terenie Krakowa i Wrocławia.
Grzegorz Drozd
Zastrzeżenie:
Zagadnienie zostało przedstawione w oparciu o stan prawny obowiązujący w dacie powstania artykułu. Trzeba mieć na względzie, że stan prawny oraz poglądy judykatury mogą ulec zmianie.
Zdjęcie: www.morguefile.com
Zdjęcie: www.morguefile.com
