Procedura pozbawiania kategorii dróg publicznych (wojewódzkich, powiatowych i gminnych) została przez ustawodawcę określona w art. 10 ust. 2 w zw. z art. 6, 6a i 7 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz. U. z 2018 r. poz. 2068 ze zm.), a następuje w trybie właściwym do zaliczenia drogi do odpowiedniej kategorii. Przywołane przepisy regulują niejako podstawową formę zmiany kategorii drogi publicznych.
Dla jej skuteczności wymagane jest, aby odcinek drogi publicznej pozbawiony swojej kategorii na mocy uchwały organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego (województwo, powiat i gmina) podjętej do końca trzeciego kwartału danego roku, został jednocześnie zaliczony do innej kategorii drogi publicznej. Uchwała taka powinna również być podjęta do końca trzeciego kwartału danego roku, aby zmiana kategorii drogi publicznej mogła nastąpić z dniem 1 stycznia następnego roku kalendarzowego.
W kontekście pozbawiania kategorii dróg publicznych istotne znaczenie miały zmiany wprowadzone przez ustawodawcę na mocy ustawy z dnia 13 września 2013 r. o zmianie ustawy o drogach publicznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 870). Zgodnie bowiem z art. 1 tej ustawy, art. 10 ust. 5 ustawy o drogach publicznych otrzymał nowe brzmienie oraz dodano ust. 5a- 5f. W myśl aktualnego brzmienia art. 10 ust. 5 ustawy o drogach publicznych odcinek drogi krajowej zastąpiony nowo wybudowanym odcinkiem drogi z chwilą oddania go do użytkowania zostaje pozbawiony dotychczasowej kategorii i zaliczony do kategorii drogi wojewódzkiej. Sejmik województwa może, w drodze uchwały, pozbawić kategorii drogi wojewódzkiej odcinek drogi wojewódzkiej o proporcjonalnej długości do odcinka drogi krajowej, o którym mowa w ust. 5. Ten odcinek drogi wojewódzkiej zostaje zaliczony do kategorii drogi powiatowej (ust. 5a). Zarząd województwa informuje zarząd powiatu o zamiarze podjęcia uchwały, o której mowa w ust. 5a, co najmniej na 30 dni przed jej podjęciem (ust. 5b). Rada powiatu może, w drodze uchwały, pozbawić kategorii drogi powiatowej odcinek drogi powiatowej o proporcjonalnej długości do odcinka drogi wojewódzkiej, o którym mowa w ust. 5a. Ten odcinek drogi powiatowej zostaje zaliczony do kategorii drogi gminnej (ust. 5c) Zarząd powiatu informuje wójta (burmistrza, prezydenta miasta) o zamiarze podjęcia uchwały, o której mowa w ust. 5c, co najmniej na 30 dni przed jej podjęciem (ust. 5d).Odcinek drogi wojewódzkiej zastąpiony nowo wybudowanym odcinkiem drogi z chwilą oddania go do użytkowania zostaje pozbawiony dotychczasowej kategorii i zaliczony do kategorii drogi powiatowej. Przepisy ust. 5c i 5d stosuje się odpowiednio (ust. 5e).Odcinek drogi powiatowej zastąpiony nowo wybudowanym odcinkiem drogi z chwilą oddania go do użytkowania zostaje pozbawiony dotychczasowej kategorii i zaliczony do kategorii drogi gminnej (ust. 5f).
Istotą dokonanej zmiany ustawy o drogach publicznych w powyższym kształcie było przede wszystkim uchylenie dotychczasowego brzmienia art. 10 ust. 5, zgodnie z którym odcinek drogi zastąpiony nowo wybudowanym odcinkiem drogi z chwilą oddania go do użytkowania zostaje pozbawiony dotychczasowej kategorii i zaliczony do kategorii drogi gminnej. Regulacja ta stanowiła automatyzm przejmowania zastępowanych odcinków dróg wyłącznie przez gminy. Trzeba mieć na uwadze, że bardzo często przejmowane drogi przez gminy stanowiły drogi o dużo wyższych parametrach niż drogi gminne, które są drogami o charakterze lokalnym. Konstrukcja ta była zatem rozwiązaniem niefunkcjonalnym, rodzącym sytuacje konfliktowe, ponieważ pomijała okoliczności konkretnych wypadków, a więc nie była zależna od funkcji i znaczenia przekazanej drogi w sieci drogowej. W związku z powyższym, ustawa zmieniająca wprowadziła pewnego rodzaju mechanizm „kaskadowego” przekazywania dróg nabytych z mocy prawa (odcinki zastąpionych dróg krajowych) lub oparty na rozstrzygających decyzjach organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego wyższych szczebli, na mocy których wskazany odcinek drogi może zostać zaliczony do kategorii drogi powiatowej lub gminnej.
Jednocześnie ustawodawca w art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 13 września 2013 r. o zmianie ustawy o drogach publicznych wprowadził przepis, w myśl którego rada gminy, w terminie 90 dni od dnia wejścia w życie ustawy (od dnia 9 lipca 2015 r.), mogła, w drodze uchwały, pozbawić kategorii drogi gminnej odcinek drogi, który został zaliczony do kategorii drogi gminnej na podstawie art. 10 ust. 5 ustawy zmienianej w art. 1 w brzmieniu dotychczasowym. Z kolei odcinek drogi, o którym mowa powyżej, zostaje automatycznie zaliczony do kategorii drogi wojewódzkiej, natomiast przepisy art. 10 ust. 5a-5d ustawy o drogach publicznych w brzmieniu nadanym ustawą zmieniającą stosuje się odpowiednio (ust. 2). To uprawnienie gmin miało przyczynić się do poprawy ich sytuacji, zwłaszcza finansowej, związanej z utrzymaniem przekazanych im dotychczas odcinków dróg krajowych
Procedura określona w art. 10 ust. 5 i 5a ustawy o drogach publicznych jest procedurą o charakterze szczególnym w stosunku do procedury podstawowej, a określonej w art. 10 ust. 2 w zw. z art. z art. 6, 6a i 7 tej ustawy. Ustawodawca w przypadku tej procedury w samej ustawie wprost wskazał, że odcinki dróg pozbawione swojej kategorii zostają zaliczone do dróg powiatowych, a tym samym nie sformułowano wymogu jednoczesnego zaliczenia danej drogi do niższej kategorii (powiatowej, gminnej) w drodze uchwały rady powiatu czy rady gminy.
Zatem możliwość zastosowania procedury "kaskadowego" pozbawiania kategorii dróg publicznych wymaga spełnienia łącznie następujących przesłanek:
- powstał nowo wybudowany odcinka drogi krajowej, który z mocy ustawy spowodował utratę kategorii zastępowanego odcinka i zaliczono go do kategorii dróg wojewódzkich; bądź też droga została zaliczona do kategorii drogi wojewódzkiej na podstawie uchwały rady gminy podjętej w myśl art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 13 września 2013 r. o zmianie ustawy o drogach publicznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 870);
- droga nie spełnia wymogów określonych w definicji drogi publicznych (art. 6 ust. 1, art.6a ust. 1) - stanowisko Trybunału Konstytucyjnego (wyrok z dnia 26 maja 2015 r. sygn. akt Kp 2/13);
- odcinek drogi publicznej przeznaczony do pozbawienia jej kategorii jest o proporcjonalnej długości do odcinka drogi otrzymanej przez województwo lub powiat i zaliczonej do kategorii dróg wojewódzkich lub powiatowych;
- poinformowanie organu wykonawczego jednostki samorządu terytorialnego o zamiarze podjęcia uchwały o pozbawieniu kategorii drogi publicznej w trybie "kaskadowym", co najmniej na 30 dni przed jej podjęciem.
Orzecznictwo: wyrok NSA z dnia 5 stycznia 2018 r., I OSK 127/17; wyrok WSA w Krakowie z dnia 14 maja 2019 r., III SA/Kr 25/19; wyrok WSA w Bydgoszczy z dnia 3 października 2018 r., II SA/Bd 492/18; wyrok WSA w Lublinie z dnia 21 czerwca 2018 r., III SA/Lu 2/18; wyrok WSA w Łodzi z dnia 22 lutego 2018 r., III SA/Łd 1160/17; wyrok WSA we Wrocławiu z dnia 23 września 2016 r., III SA/Wr 359/16.
Grzegorz Drozd
Zastrzeżenie:
Zagadnienie zostało przedstawione w oparciu o stan prawny obowiązujący w dacie powstania artykułu. Trzeba mieć na względzie, że stan prawny oraz poglądy judykatury mogą ulec zmianie.
Zdjęcie: www.pixabay.com
