Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii (Dz. U. z 2020 r. poz. 491) obowiązuje obecnie na terenie naszego kraju stan epidemii związany z zakażeniami wirusem SARS-CoV-2. Z całą pewnością ważnym elementem ochrony zdrowia publicznego w stanie epidemii jest świadczenie usług farmaceutycznych dla ludności. Oczywistym jest również, że w tym okresie, zresztą jak wiele podmiotów prowadzących jakąkolwiek działalność gospodarczą, również apteki borykają się z problemami wpływającymi na ich funkcjonowanie. Jednak czy zgodne z prawem jest w obecnej sytuacji epidemicznej zawieszanie przez organy samorządu powiatowego pełnienia przez apteki dyżurów w porze nocnej?
W ostatnim czasie obowiązywania stanu epidemii na terenie kraju, pojawiły się głosy, szczególnie środowiska aptekarskiego, izb aptekarskich, aby ze względu na wzmożone obciążenie pracą aptek, brakami kadrowymi oraz zagrożeniem zakażeniem personelu aptek, starostowie, bądź rady powiatów poprzez zmiany uchwał, zawieszały obowiązek pełnienia przez apteki dyżurów w porze nocnej. Warto zauważyć, że praktyką jest wyznaczanie przez rady powiatów aptek do pełnienia dyżurów w porze nocnej, tak aby w minimalnym stopniu zapewnić poziom dostępności. Rozpatrując aspekty pozaprawne, należy zrozumieć wskazane argumenty, lecz pod kątem prawnym takie rozwiązania należy uznać za sprzeczne z obowiązującym prawem.
Zgodnie bowiem z art. 86 ust. 1 ustawy z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne (Dz. U. z 2019 r. poz. 499 ze zm.) apteki są placówkami ochrony zdrowia publicznego, a ich zadaniem jest świadczenie pełnego zakresu usług farmaceutycznych wymienionych w art. 86 tej ustawy. Ponadto, prowadzenie działalności gospodarczej w formie apteki stanowi działalność regulowaną, a Prawo farmaceutyczne nakłada na podmioty prowadzące tego typu działalność liczne obowiązki i ograniczenia uwzględniające specyficzny charakter oraz rolę w szeroko pojętym systemie ochrony zdrowia publicznego. Tym samym prowadzący działalność gospodarczą w formie apteki musi uwzględniać specyfikę tej działalności i brać pod uwagę dodatkowe obciążenia, jakie są z nią związane.
Całodobowe dyżury aptek stanowią formę realizacji ustawowego obowiązku zapewnienia dostępu do usług farmaceutycznych. Dlatego też, należy uznać za uzasadnione ustawowe upoważnienie do wprowadzenia lokalnych regulacji zapewniających dostosowaną do potrzeb ludności dostępność świadczeń aptek. Każdy podmiot decydujący się na prowadzenie regulowanej działalności aptekarskiej, musi mieć świadomość, że działalność ta jest również regulowana przepisami prawa miejscowego.
W myśl art. 94 ust. 1 Prawa farmaceutycznego, rozkład godzin pracy aptek ogólnodostępnych powinien być dostosowany do potrzeb ludności i zapewniać dostępność świadczeń również w porze nocnej, w niedzielę, święta i inne dni wolne od pracy. Rozkład godzin pracy aptek ogólnodostępnych na danym terenie określa, w drodze uchwały, rada powiatu, po zasięgnięciu opinii wójtów (burmistrzów, prezydentów miast) gmin z terenu powiatu i samorządu aptekarskiego (art. 94 ust. 2). Na podstawie wskazanego przepisu ustawy, rada powiatu została upoważniona do określania rozkładu godzin pracy aptek, nakładając w ten sposób obowiązki w tym zakresie na podmioty prowadzące apteki. Jednym z takich obowiązków jest pełnienia dyżurów w porze nocnej.
Jak zauważył Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu, rolą aptek, jako placówek ochrony zdrowia publicznego, jest świadczenie pełnego zakresu usług farmaceutycznych wymienionych w art. 86 ww. ustawy. Nie ogranicza się ona do wydawania leków na receptę. Dyżury aptek, rozumiane jako świadczenie usług poza normalnym rozkładem godzin pracy również w porze nocnej, niedzielę, święta i inne dni wolne od pracy należy traktować jako realizację ustawowego obowiązku zapewnienia dostępności usług farmaceutycznych w wyjątkowych, nadzwyczajnych warunkach (wyrok z dnia 30 maja 2017 r., sygn. akt IV SA/Wr 161/17).
Uwolnić się z obowiązku zapewnienia dostępności do apteki w ramach ustalonego rozkładu pracy nie można podnosząc argumenty dotyczące organizacji i szczególnych warunków pracy apteki, w postaci np. osiąganego w takich porach pracy apteki wyniku ekonomicznego. W ustawie Prawo farmaceutyczne znajdują się bowiem przepisy, które nakazują kierownikowi apteki takie zorganizowanie pracy, aby zapewnić dostępność do świadczeń, także podczas jego nieobecności spowodowanej urlopem lub chorobą (art. 88 ust. 4 Prawa farmaceutycznego). Pełnienie dyżurów nocnych i podczas dni wolnych od pracy wchodzi w zakres ustawowych zadań aptek ogólnodostępnych i do kierownika apteki należy takie zorganizowanie pracy, aby placówka ten obowiązek mogła realizować (wyrok WSA we Wrocławiu z dnia 21 maja 2019 r., sygn. akt IV SA/Wr 46/19).
W świetle obowiązujących przepisów nie ma podstaw prawnych do zawieszenia pełnienia dyżurów nocnych, czy też zmiany godzin otwarcia aptek, które mogłyby spowodować ograniczenie dostępności świadczeń aptek ogólnodostępnych w porze nocnej, w niedzielę, święta i inne dni wolne od pracy. Ustawa Prawo farmaceutyczne nie ustanawia dla starosty jakichkolwiek kompetencji w zakresie ustalania rozkładu pracy aptek, a tym bardziej do zawieszania nocnych dyżurów aptek, czy też samodzielnego kształtowania rozkładu pracy aptek. Z kolei w kontekście zmiany uchwały przez radę powiatu w taki sposób, aby wyłączyć świadczenie usług w porze nocnej, należy zauważyć, że rada powiatu została zobowiązana do takiego ułożenia rozkładu pracy aptek, aby przewidywał on stałą, nieprzerwaną dostępność do aptek, bez względu na to, czy jest to dzień czy noc, dzień powszedni, czy wolny od pracy. Podjęcie uchwały przez radę powiatu niespełniającej wszystkich ww. wymogów, może zostać uznane za istotne naruszenie prawa, skutkujące stwierdzeniem nieważności uchwały w całości. (tak też NSA m.in. w wyrokach - z dnia 12 grudnia 2019 r., II GSK 1170/19; z dnia 25 listopada 2019 r., II GSK 927/19; z dnia 18 lipca 2019 r., II GSK 288/19).
Warto także zwrócić uwagę, że ustawa z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2020 r. poz. 374) nie zawiera przepisów samoistnych lub przepisów nowelizujących ustawę Prawo farmaceutyczne, które zezwalałyby organom powiatów na ograniczenie dostępności świadczenia usług przez apteki ogólnodostępne w porze nocnej, w niedzielę, święta i inne dni wolne od pracy. Jakiekolwiek możliwości wprowadzania ograniczeń w tym zakresie nie przewidują również przepisy powszechnie obowiązujące w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii.
Grzegorz Drozd
Zastrzeżenie:
Zagadnienie zostało przedstawione w oparciu o stan prawny obowiązujący w dacie powstania artykułu. Trzeba mieć na względzie, że stan prawny oraz poglądy judykatury mogą ulec zmianie.
Zdjęcie: www.morguefile.com
